Migracje i międzykulturowość

Migracje i międzykulturowość

Książki dla dzieci o migracji i międzykulturowości otwierają przed nami nieskończony wachlarz wątków, kontekstów i tematów do rozmów. Współczesny, globalny świat pełen jest wyzwań z tego obszaru, z którymi muszą mierzyć się również dzieci. Z drugiej strony stawia on przed nami ogrom szans na poznanie bogactwa, tkwiącego w różnorodności. Po które z dóbr zdecydujemy się sięgnąć z naszymi dzieci? A które z wyzwań los postawi przed nami? W dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości trudno przewidzieć jakie społeczeństwa współtworzyć będą nasze dzieci. Od nas zależy w jakie wartości wyposażymy je w tę podróż w dorosłość.

Inność – Wspólnota

W literaturze dla dzieci dostrzec możemy dwa sposoby snucia opowieści o innych kulturach: poprzez uwidocznienie i uwypuklenie różnic miedzy osobami pochodzącymi z różnych krajów i grup etnicznych oraz przez wskazanie cech wspólnych łączących różne kręgi kulturowe. Te dwie strategie nie tylko nie wykluczają się, ale bardzo często realizowane są wspólnie. Wskazywanie inności nie jest zabiegiem piętnującym. Wiele z książek dowodzi, jak to co wyjątkowe, odmienne od znanego, wzbogaca nasz świat. To z mozaiki różnorodności wyłania się obraz świata fascynującego w swych niuansach, sprzecznościach, różnicach. Zaciekawienie unikatowymi zwyczajami, strojem, kuchnią lokalną, często staje się pretekstem do budowania w dzieciach otwartości na to, co obce i nieznane. Jednocześnie wiele dzieł wychodzi ponad poziom tego co inne, by na jego tle wskazać to co wspólne: uniwersalne wartości, potrzeby… Różnorodność staje się szansą, a wspólnota wartości i uczuć, ma dać możliwość na współistnienie. Choć pewnie to myśl raczej z gatunku życzeń, niż komentarzy rzeczywistości. Ale i tych obrazów międzykulturowości i migracji wskazujących to, co trudne i bolesne nie boi się literatura dla dzieci.

Prawdziwe historie

Szczególnie akcentowany dziecięcej literaturze jest w ostatnim czasie wątek migracji wyjątkowej, bo związanej z tragicznymi wydarzeniami, a więc wątek uchodźstwa. Historie opowiadane z perspektywy niewinnych dzieci (lub nawet zwierząt), mają zwrócić oczy nasze, zachodnich odbiorców kultury – również tych najmłodszych, w stronę tragicznych wydarzeń dziejących się „tu i teraz” i wzbudzać współczucie i empatię dla krzywdy, której doświadczają tysiące ludzi. Podobną funkcje spełniać ma Emigracja Jose Manuela Mateo, który pisze o ciężkim losie dzieci, przekraczających nielegalnie granicę Meksyku i USA. Poza tym nie brak w literaturze dla dzieci opowieści związanych z wojną na Ukrainie, emigracją zarobkową obcokrajowców do Polski i Polaków za granicę. Lektura takich książek z dziećmi może stanowić pewne wyzwanie, pozwala jednak zbudować pełniejszy obraz społeczeństw w jakich żyjemy, bez pomijania tego, co w globalnym świcie trudne i tragiczne. Zakładając, że dzieci mając kontakt z różnego rodzaju przekazami medialnymi, a także osobami o różnych, także krzywdzących innych poglądach, możemy przyjąć, że te tematy prędzej czy później staną się częścią ich rzeczywistości. Swoją wiedze o nich mogą budować na podstawie memów, stereotypów i błędnych przekonań, powtarzanych powszechnie, albo na literaturze i dialogu, zachęcającym do przyjmowania postawy empatii i szacunku do każdego ludzkiego życia. Decyzja należy do nas.

Cofnijmy się – baśń

Na przeciwnym biegunie historii opartych na prawdziwych wydarzeniach, mających miejsce we współczesnym świecie, znajdują się baśnie. Tradycyjne opowieści, które od wieków funkcjonowały w kulturach świata i miały za zadanie przekazywać najważniejsze dla wspólnot prawdy, wartości. To z nich najmłodsi mieli czerpać wiedzę o świecie dorosłych i przyjmować wzorce funkcjonujące w społecznościach. Wielu edukatorów współcześnie nadal chętnie stosuje te opowieści w edukacji międzykulturowej, z jednej strony wykorzystując potencjał niezwykłych bohaterów i niecodziennych zdarzeń, które mają zafascynować odbiorcę dorobkiem kulturowym danego kraju, a z drugiej wskazując na uniwersalne wartości, które obecne są w historiach z całego świata. Powtarzające się wzorce bohaterów, znajome morały pozwalają dostrzegać wspólnotę wartości między nawet najodleglejszymi geograficznie kulturami.

Wiedza a "uniwersalna" empatia

Warto wspomnieć jeszcze o jednej z najbardziej powszechnych w edukacji międzykulturowej praktyk, widocznej również w literaturze dla dzieci – o zachęcaniu do tolerancji i szacunku do mniejszości narodowych i etnicznych wykluczanych społecznie, poprzez edukację na ich temat. Funkcjonuje przekonanie, że uprzedzenia najlepiej zwalczać wiedzą, a stereotypowa niechęć, powodowana jest strachem, który zniwelować można przekazując informacji na temat danej grupy. Jest zapewne wiele prawdy w przekonaniu, choć nasuwa się pewien niebezpieczny wniosek, iż w takim wypadku wrogość do przedstawicieli tych grup, o których nie wiemy nic lub wiemy niewiele, jest w jakimś stopniu usprawiedliwiona. Może warto byłoby zastanowić się nad uzupełnienie tej strategii o budowanie szacunku do ludzi „w ciemno”, niezależnie od jego pochodzenia i rasy, również bez względu na to, czy jego kultura jest nam znana, czy zupełnie obca. Tu przydadzą nam się wszystkie książki, opowiadające o inności, obcości, tolerancji i wzajemnym szacunku za pomocą metafory i alegorii, jak np. Mój przyjaciel Szymon Kitty Crowther, ale i inne pozycje, po które warto sięgnąć z dziećmi.

Zajrzyj do książek:

Ćmony i Smeśki Julia Donaldson i Axel Scheffler,

To MY, Dzieci Świata Eliza Piotrowska,

Kim oni są, ci muzułmanie? Zuzanna Pol,

Ludzie Peter Spier,

Basia i kolega z Haiti Zofia Stanecka,

Mój przyjaciel Szymon Kitty Crowther,

Kot, który zgubił dom Ewa Nowak,

Kunkush. Podróżnik bez wyboru Ula Ziober,

Wędrówka Nabu Jarosław Mikołajewski,

Chłopiec z Lampedusy Rafał Witek,

Kot Karima i obrazki Liliana Bardijewska,

Chłopiec znikąd Katherine Marsh,

Chłopiec z Aleppo, który namalował wojnę Sumia Sukkar,

Ada Judytka i zaginiony tałes Agnieszka Suchowierska,

Opowieści spod oliwnego drzewa Aida Amer,

Ala ma kota. A Ali? Zdanka pierwsza klasa Jolanta Nowaczyk,

Seria Apetyt na… Wydawnictwa Widnokrąg,

Emigracja Jose Manuel Mateo, Javier Martinez Pedro,

Teraz tu jest nasz dom Barbara Gawryluk,

Moje Bullerbyn Barbara Gawryluk,

Myślobieg – þankaganga Vala Þórsdóttir